سدهای لاستیکی
استفاده از مصالح مختلف در ساخت سازههای آبی از زمان گذشته رواج داشته، اما جدیدترین این مصالح، ماده مصنوعی لاستیک است که در چند سال اخیر در کشورهای دنیا مطرح شده است.
سابقه استفاده از لاستیک در صنعت آب، عمر بسیار کوتاهی دارد، اما ساخت بیش از ۴۰۰۰ سد لاستیکی در دنیا و اجرای صدها طرح افزایش ارتفاع سد و استفاده از لاستیک بهجای دریچههای فلزی نمایانگر این است که این ماده جای خود رابین مصالح مختلف کاملاً بازکرده است و هرروز شاهد استفاده هر چه بیشتر از این فناوری هستیم. به علت اهمیت موضوع، لازم است مهندسان طراح و دستاندرکاران صنعت لاستیک با تجربیاتی که درزمینه طرحهای سد لاستیکی وجود دارد، بیشتر آشنایی یابند. ازاینرو، سعی شده است که برای معرفی کاربرد لاستیک در صنعت آب و مسائل کلیدی مربوط به این قبیل سازههای آبی، این گزارش تهیه شود.
امید است که این آشنایی بتواند به استفاده هر چه بیشتر از لاستیک در طرحهای آبی منجر شود.
هدفهای کلی از ساخت سدهای لاستیکی:
- ذخیره موقت دبی پایه آب رودخانهها و کاهش هزینه پمپاژ آب به اراضی کشاورزی
- جداسازی آبهای آلوده یا شور از آب شیرین
- استفاده از سدهای لاستیکی برای افزایش ارتفاع سدهای بتنی موجود بهمنظور ازدیاد حجم ذخیره آب
- استفاده از تیوپ لاستیکی بهجای دریچههای فولادی
- کاهش فرسایش در رودخانه پرشیب
- تولید الکتریسیته توسط نیروگا ه های آبی کوچک
امکان اجرای طرحهای سد لاستیکی در کشور، اعم از سواحل شمالی، جنوبی و نواحی مرکزی بسیار زیاد است. درواقع، در بررسیهای اولیه در سواحل شمالی میتوان بیش از ۲۰۰ طرح سد لاستیکی اجرا کرد که فواید اقتصادی آن برای کشاورزی منطقه محرز است. در نقاط ساحلی جنوبی به علت پراکندگی جمعیت و غیر متراکم و غیر کشاورزی بودن بسیاری از اراضی آن، استفاده از این سدها کاهش مییابد. اما در هر حال با توجه به مسائل گوناگون ازجمله حفظ محیطزیست، بهبود وضع اکولوژیکی منطقه، طرحهای تغذیه مصنوعی، پرورش میگو و… میتوان تعداد قابلتوجهی طرح سد لاستیکی را در حاشیه ساحلی دریای عمان و خلیجفارس قابلاجرا دانست.
در بخش مرکزی کشور پتانسیل زیادی برای استفاده از سدهای لاستیکی مشاهده میشود، ضمن اینکه در تعدادی از سدهای بزرگ کشور مسئله افزایش ارتفاع مطرح است، ازجمله سدهای پیشین، درود زن، زایندهرود، قشلاق، اکباتان … که با اجرای چنین طرحهایی میتوان مقدار زیادی به حجم ذخیره این سدها افزود.
نکات فنی افزایش ارتفاع سدهای مخزنی:
اصولاً در سدهای مخزنی با افزایش هر متر ارتفاع سد، حجم قابلتوجهی و حتی گاهی در حدود -۲۰۰ ۵۰۰ میلیون مترمکعب آب ذخیره، قابل استحصال خواهد بود.
بهطورکلی شایسته است، برای بررسی امکان افزایش ارتفاع سدها در چهارچوب مسائل زیر مطالعاتی انجام داد:
- بررسی پایداری سد مخزنی و تمهیدات لازم برای ترمیم بخشهای ضعیف آن، در هنگام افزاش ارتفاع سد
- بررسی اقتصادی افزایش ارتفاع سد مخزنی و آثار آن در کاهش میزان سرمایهگذاری در سدهای جدید
- ارائه راهحلهای علمی بهمنظور افزایش ارتفاع سد مخزنی با حفظ پایداری سد ازنظر استاتیکی، دینامیکی
- ارائه نحوه افزایش ارتفاع سد همزمان با حفظ پایداری در مقابل عبور سیلابهای طرح
- حل مسائل هیدرولیکی سیستم جدید
- ضرورت بررسی مسائل زیستمحیطی، برآورد خسارت مخزن به علت غرقابی درنتیجه افزایش ارتفاع سد
مشخصات فنی سد لاستیکی:
در کشورهای مختلف جهان سدهای لاستیکی تا ارتفاع حدود ۸ متر موجود، مدنظر است تا ارتفاع ۱۰ متر نیز از این نوع سدها ساخته شود و در حال حاضر معمولاً با ارتفاع ۲-۶ متری طراحی و ساخته میشود.
سد لاستیکی را میتوان به سه دسته تقسیم کرد:
- سد لاستیکی بادی
- سد لاستیکی آبی
- سد لاستیکی دو منظوره که گاهی با آب یا بادپر میشود
اساس کار سدهای لاستیکی، استفاده از یک تیوپ بزرگ با فضای بسته که با دمیدن هوا یا آب به درون تیوپ، لاستیک متورم میشود و بهصورت ایستاده درمیآید.
در این حالت، لاستیک شبیه یک سازه صلب و بهعنوان یک سد یا بند عمل میکند. سدهای بادی به علت سهولت در عملیات پر و خالی کردن توسط دمندههای هوا، سرعت عمل در تخلیه و یا باد کردن آنها و کاهش هزینه نسبت به سدهایی که با آب پر میشود، ارجحیت دارد. محدودیتهایی ازجمله کمبود آب صاف در محل، آلوده بودن آب، نبودن آب زیرزمینی برای استفاده در تیوپ سدهای لاستیکی آبی، در سدهای لاستیکی بادی وجود ندارد و از این رو حدود ۷۰ درصد سدهای لاستیکی جهان از نوع بادی است.
کاربردها و مزایای سدهای لاستیکی
کنترل سیلابها و تنظیم جریان رودخانه: این کار توسط دستگاههای الکترونیکی در اتاق کنترل و بهطور خودکار انجام میگیرد. پایین آمدن رقوم سطح آب از یک سطح مشخص به معنای پایان سیلاب است، که در این صورت دستگاه الکترونیکی کنترل، دستور افراشتن سد را اعلام میدارد که با این اعلام کمپرسور هوا بهکار افتاده و سد را باد میکند.
کنترل رسوب رودخانه: ازآنجاکه سکوی بتنی محل استقرار سد لاستیکی، در کف رودخانه و همتراز با بستر آن کار گذاشته میشود، در هنگام خواباندن سد، شرایط رودخانه مانند شرایط قبل از احداث سد لاستیکی است. این ویژگی باعث میشود که پشت سدهای لاستیکی را رسوب پر نکند، زیرا در هنگام وقوع سیل که بیشترین بار رسوبگذاری رودخانه است، سد بهصورت اتوماتیک به حالت خوابیده درمیآید و رودخانه شرایط طبیعی پیدا میکند.
موارد استفاده از سدهای لاستیکی:
- کنترل سد و حفاظت ساحلی در برابر فرسایش
- نصب بر رویبندها و سدها بهمنظور افزایش ارتفاع آنها و کمک به تولید برق
- کاهش آلودگی آب
- افزایش ظرفیت ذخیره سدها
- مسائل تفریحی از قبیل شنا، قایقرانی
- جلوگیری از نفوذ آبشور دریا به هنگام مد به ساحل
- و …
مزایای اقتصادی سدهای لاستیکی نسبت به موارد جایگزین:
- سدهای لاستیکی به فونداسیون پیچیدهای نیاز ندارند
- این سدها میتوانند تا دهانهای به طول ۱۰۰ متر اجرا شوند
- این سدها به حداقل حفاظت و نگهداری نیاز دارند. قسمت عمده تعمیرات مربوط به سیستمهای مکانیکی سد میباشد. تعمیر و نگهداری بدنه سد نیز شباهت بسیاری به تعمیر لاستیک اتومبیل دارد و در صورت سوراخ شدن بدنه سد آن را مانند لاستیک اتومبیل پنچرگیری میکنند
- انعطافپذیری سد در مقابل زلزله
- نصب و ساختن بسیار سریع
منبع: عمران آنلاین
.
.